In Nederland is de schijf van vijf wellicht één van de meest bekende richtlijnen voor gezonde voeding. De schijf for life, een plantaardige variant is een nieuwer alternatief dat inspeelt op de veganistische leefstijl en de voedingspiramide is de Belgische equivalent. Zelfs in Brazilië hanteren ze bepaalde ‘leefregels’. Er zijn over de hele wereld 93 landen waarin door de overheid voedingsrichtlijnen zijn opgesteld. De overkoepelende term daarvoor: food-based dietary guidelines. Vaak wordt een kenmerkend beeldmerk gebruikt, zoals de schijf, een bord of een piramide.

Alleen al binnen Nederland circuleren de nodige verschillende modellen en richtlijnen. Maar hoe kun je deze richtlijnen nu het beste interpreteren? En hoe implementeer je ze op een goede manier in je voedingspatroon?

Overeenkomsten en verschillen

Het is bijzonder om te zien dat zelfs tussen het model van Nederland (de schijf) en het model van België (de piramide) al verschillen zitten. Los van het feit dat het beeldmerk er anders uitziet, zitten er verschillen tussen de aanbevelingen over en binnen productgroepen. Waar in de schijf van vijf de vakken voor granen en groente/fruit even groot zijn, staan de zetmeelhoudende producten in de piramide een laagje boven groente en fruit met dus ook een kleiner aandeel in je patroon.

Zelfs in modellen die binnen Nederland circuleren zijn duidelijke verschillen. Neem de schijf for life die het complete dierlijke vak buiten de deur werpt en daar plantaardige eiwitbronnen voor in de plaats zet. Of de PuurGezond Piramide waarin groente, fruit en peulvruchten een prominentere rol innemen dan in de schijf van vijf.

Al die ogenschijnlijke verschillen kunnen verwarrend werken, wat het moeilijker maakt om er een juiste interpretatie aan te verbinden. Toch lijken de modellen vaak meer verschillend dan ze daadwerkelijk zijn. Er zijn hele duidelijke overeenkomsten, zoals het gegeven dat elk model het belang van groente en fruit benadrukt en van zoveel mogelijk laag bewerkte voeding in je patroon. Ook zie je dat vezels, eiwitrijke producten en gezonde vetten in elk model wel een plekje verdienen, net zoals voldoende vocht tot je nemen.

Het voordeel van kaders

Alle modellen komen eigenlijk op hetzelfde neer. Het zijn kaders en/of richtlijnen die gebaseerd zijn op het beschikbare voedingsonderzoek. Zo zijn de Richtlijnen goede voeding, die in Nederland de basis vormen van de schijf van vijf, opgesteld op basis van onder andere onderzoeken over welke voeding de kans op de 10 meest voorkomende chronische ziekten kan voorkomen. Je kunt er dus op zich vanuit gaan dat de richtlijnen niet uit de lucht komen vallen. Het doel is simpel. Richtlijnen bieden voor hoe een gezond voedingspatroon eruit kan zien.

Daarnaast is het voordeel van een kader dat het heel duidelijk is: eet dit vooral wel en eet dat minder of zo weinig mogelijk. Dat kan de kaders relatief makkelijk maken om toe te passen. Bovendien wordt in de meeste kaders daadwerkelijk de vertaling gemaakt naar producten en niet naar voedingsstoffen. Dat maakt de richtlijnen ook praktisch voor mensen die verder weinig weten van macro- en micronutriënten.

De grote maar…

De grote maar is dat richtlijnen vaak worden geïnterpreteerd als strikt en rigide. De ervaring leert dat bijvoorbeeld producten buiten de schijf van vijf of buiten een ander model vaak worden gedemoniseerd. Niet alleen door iemand die de richtlijnen op wil volgen, maar helaas ook door voedingsdeskundigen en specialisten. Het is nog steeds een veelvoorkomend fenomeen dat productlijsten worden meegegeven met ‘goede en foute keuzes’. En wanneer je je voeding bijhoudt in een app, zou je zo een melding kunnen krijgen als ‘dit product bevat veel verzadigde vetten’. Oranje kleurtje erbij en de alarmbellen zijn compleet.

Het gaat echter niet zozeer om wat wel en wat niet. Het gaat om wat de basis is en wat daaromheen kan hangen. Van geen enkel product kan op zichzelf worden gesteld dat het een negatieve bijwerking heeft voor je gezondheid op lange termijn.

Bovendien is onderzoek in de voedingswereld nog jong. De eerste vitamines werden bijvoorbeeld pas in 1902 ontdekt. Er zijn nog weinig langjarige onderzoeken en het achterhalen van oorzaak en gevolg is heel moeilijk te isoleren. Met andere woorden: je kunt niet zomaar zeggen product X heeft effect Y. Speculaties maken over mogelijk minder handige keuzes kan dus wel, maar harde bewijzen leveren is een stuk lastiger. Niet in de laatste plaats omdat een experimenteel onderzoek uitvoeren met mogelijk ongezonde voedingsproducten niet bepaald ethisch verantwoord is.

Toepassing binnen je eigen patroon

Modellen zoals de schijf van vijf, de voedingspiramide of de schijf voor life zijn geen individuele modellen, maar kaders en richtlijnen voor grote groepen mensen. Daarom is het belangrijk dat je de met bovenstaande kanttekeningen in je achterhoofd op de juiste manier interpreteert.

Een duidelijke boodschap in welk model dan ook is: eet zoveel mogelijk onbewerkt, en voldoende groente en fruit. Wat dan exact voldoende is, daar verschillen de modellen lichtelijk in. Maar de concrete vertaling kan in ieder geval zijn dat je in meerdere maaltijden per dag groente en fruit opneemt en weinig pakjes en zakjes gebruikt. Het KISS-principe dus: Keep It Simple Stupid.

Je behoeften zijn echter verder bijzonder individueel. Hoewel de schijf for life bijvoorbeeld aanraadt enkel plantaardige eiwitbronnen te eten, kan dat voor een rasechte vleeseter een onmogelijke opgave zijn. En waar de schijf van vijf en de piramide beiden een rol voor zuivel reserveren, is zuivel niet de beste optie voor iemand met een lactose-intoleratie of koemelk allergie. Er is zelfs een aparte piramide voor sportvoeding die de behoefte voor sporters meer meeneemt in de gedane aanbevelingen.

Haalbaarheid & een individuele toepassing

Daarom is het zo belangrijk om naast mooie kaders en richtlijnen na te denken over de haalbaarheid binnen je eigen leefpatroon. Wat werkt voor jou? Het is goed om bepaalde basisrichtlijnen te hanteren, maar vervolgens wil je deze door vertalen naar een patroon dat op lange termijn vol te houden is. Een patroon dat niet alleen je fysieke, maar ook je mentale gezondheid in de hand werkt. Eten is ten slotte voor veel mensen niet alleen maar een eerste levensbehoefte, maar ook een kwestie van genieten.

Heb je hulp nodig bij het vinden van jouw eigen ‘pakket’, maak dan een afspraak voor een kennismaking.